Een zichzelf regulerende menigte?

Onderzoeksbureau DSP-groep onderzocht in opdracht van Politie en Wetenschap in hoeverre individuele leden binnen zo’n menigte, of kleinere groepen, zelfregulerend gedrag ook kunnen bevorderen – al dan niet met behulp van sociale media. En welke rol kan de politie hierbij spelen?

De ene menigte mensen is de andere niet. Opgefokte voetbalsupporters vormen een ander soort menigte dan ouders met hun kinderen op Koninginnedag. Kenmerken die van invloed zijn op de mate waarin een menigte zichzelf kan reguleren, zijn onder andere:

• Grootte;
• Dichtheid;
• Samenstelling;

Verder zijn belangrijk de tijd die mensen bij elkaar doorbrengen en de gedeelde belangen die zij hebben. Een menigte heeft in wezen de neiging zichzelf te organiseren en te reguleren. In dat opzicht is het vermogen van een menigte aanzienlijk en het gaat dan ook bijna nooit mis.

Een voorwaardenscheppende overheid

De WRR adviseert in zijn rapport Vertrouwen in burgers (2012) hoe de miljoenen burgers die willen meedenken en meedoen, het meest geholpen zijn. Dat kan met een overheid die gunstige voorwaarden schept voor actieve burgers en frontlijnwerkers en hen faciliteert. Ondertussen krijgen initiatieven als SMS alert en Burgernet steeds meer aanmeldingen van burgers die vrijwillig willen bijdragen aan de Nederlandse veiligheid. Op de kleinere festivals worden bezoekers aangemoedigd op elkaar te letten en te helpen. En om zaken te melden die fout gaan, of beter kunnen, of zelfs om actief bij te dragen aan het programma. De menigte doet dat graag en over het algemeen goed.

Professionele beveiliging

De meer commerciële festivalwereld neemt haar bezoekers de verantwoordelijkheid echter graag uit handen. Organisatoren huren particuliere beveiligingsbedrijven in die zich als gastheer of gastvrouw opstellen, maar daarnaast daadwerkelijk kunnen ingrijpen als de situatie daar om vraagt. Op massale evenementen en grote nationale evenementen (als de Kroning) zien we hetzelfde gebeuren. Ook daar laten organisatoren liever niets aan het toeval en aan de menigte over. Financiële en maatschappelijke risico’s moeten voorkomen worden en potentiële verstoorders van de geplande orde worden verwijderd. Des te groter het evenement en de belangen, des te kleiner de ruimte voor de menigte om bij te dragen.

Niet iedereen heeft de vaardigheden om potentiële relschoppers op een goede manier aan te spreken

Rationeel denkende mensen

En dat terwijl mensen in een menigte niet alleen willen bijdragen aan de veiligheid, maar dit ook kunnen. Uit eerdere onderzoeken blijkt dat mensen in grote groepen zich meestal rationeel gedragen. Een menigte bestaat in wezen uit rationeel denkende en handelende mensen en in noodsituaties helpen mensen vaak spontaan. Het vermogen om zichzelf te organiseren is in potentie bijna altijd in divers samengestelde menigten aanwezig. Maar hoe zou deze potentie beter benut kunnen worden?

Van matrixbord naar app.

De rationaliteit van mensen kan vergroot worden door hen tijdige en juiste informatie te geven, zodat zij meer gefundeerde keuzes kunnen maken. Met andere woorden, door de communicatie met mensen in de menigte te verbeteren, kan ook het zelfregulerend gedrag positief worden beïnvloed. De ‘ouderwetse’ matrixborden en speakers werken nog prima voor dit doel, aldus een commandant van het team ‘crowd control’ van de Politie Amsterdam. Maar ondertussen ontwikkelt de politie andere middelen om mensen beter te informeren: van een app die mensen kunnen gebruiken om te zien waar het wel of niet druk is, tot aan lantaarnpalen die letterlijk het zicht op een bepaalde locatie kunnen verbeteren. In een internationaal project waar wij zelf bij betrokken zijn, ontwikkelde men een ‘ballon van de hoop’ die opgelaten kan worden en die dan de plek van (bijvoorbeeld) de spoedeisende hulp aangeeft.Leiders en intermediairs

Naast het optimaliseren van de informatievoorziening, zou de positie van leiders en intermediairs in een menigte beter kunnen worden benut. Goed voorbeeld doet goed volgen. Nadeel aan deze strategie is dat ‘leiders’ niet altijd goede voorbeelden geven: ‘Als een artiest een sigaret opsteekt, rookt gelijk de helft van de zaal.’ Intermediairs zijn beter te instrueren. Dit zijn mensen in de menigte die door de organisatie of politie benaderd kunnen worden. Zij kunnen bepaald gedrag in gang zetten, door het goede voorbeeld te geven of door een boodschap fysiek of via sociale media te verspreiden.

Grenzen aan zelfregulerend vermogen

Hoewel het zelfregulerend vermogen in menigten aanwezig is en versterkt kan worden, blijven er grenzen. Niet iedereen heeft de vaardigheden om potentiële relschoppers op een goede manier aan te spreken. Sowieso neemt met de toename van het aantal alcoholische consumpties, pillen of andere drugs, het zelfregulerend vermogen van individuen, groepen en menigten af. Hoe kan de politie vanuit deze wetenschap het best handelen?

Op de grotere festivals lopen undercover-agenten rond

‘Het gaat om nuances’, vat de commandant crowd control het optreden van zijn team samen. Tijdens Gay Pride krijgt het team bijvoorbeeld door dat het te druk is op de Amstel en dat mensen in de verdrukking komen. Het team Crowd Control kijkt dan met een ‘andere bril’ dan normale agenten: “De meeste politiemensen willen direct handelen; ruimte maken. Maar door zwaarder inzetten, komen juist eerder problemen. Wij hebben wel geadviseerd om ME in te zetten, maar verkeersregelaars voor de ME gezet, zodat mensen niet gelijk tegen een blauw uniform aanlopen.”

Complexiteit van sociale media

In de digitale wereld zijn nuances mogelijk nog belangrijker. Uit een ervaring als project X in Haren, blijkt hoe complex sociale media zijn. Informatie vergaren is één ding; daarvoor bestaan al aparte afdelingen die sociale media scannen. Maar via sociale media communiceren met een menigte is voor de politie een heel ander verhaal. Er is immers sprake van een fundamenteel verschil in organisatie: een hiërarchisch kolommensysteem (overheid, politie, OM) versus een fluïde netwerk van individuen en groepen met sociale media in een menigte. Kan een kudde olifanten een zwerm kwinkelerende zwaluwen worden? En is dat wenselijk? De kracht van een betrouwbare politie en justitie ligt immers deels in hun hiërarchie en goed doordachte, trage controlemechanismen die zorgvuldigheid en rechtszekerheid waarborgen. 

Interactieve rol van de politie

In ons onderzoek constateren we dat op het gebied van zelfregulering meer winst te behalen valt voor de politie. Minder zichtbare inzet en meer interactieve inzet van politie hebben het meeste effect op processen van zelfregulering. Op de grotere festivals zagen wij dat het blauw is verdwenen. Daar lopen spotters en undercover-agenten rond. Zij kunnen notoire relschoppers signaleren en uit de massa pikken, zonder dat zij met hun zichtbare aanwezigheid de sfeer beïnvloeden.

Politiemensen in de menigte zouden mogelijk ook preventief kunnen stimuleren dat een menigte een bepaalde richting uit gaat. Met deze en andere preventieve strategieën zou de politie kunnen experimenteren.

Mogelijkheden van de politie die versterkt kunnen worden, liggen in:

• Het stimuleren dat mensen een dialoog met elkaar aangaan;
• Het inschakelen van intermediairs;
• het doorbreken van het omstandereffect (het fenomeen dat mensen minder snel geneigd zijn in te grijpen als er meer andere mensen zijn). 

De ruimte die voor zelfregulering gelaten wordt, varieert sterk. In de maatschappij zijn verschillende tendensen zichtbaar: aan de ene kant laten de organisatoren van grote commerciële festivals en de overheid op grote evenementen zo min mogelijk verantwoordelijkheid bij de menigte. Mensen moeten zich kunnen vermaken en financiële en maatschappelijke risico’s moeten zoveel mogelijk worden beperkt. Aan de andere kant juicht de overheid het nemen van verantwoordelijkheid in het licht van de ‘participatiemaatschappij’ juist toe.

Dit is verwarrend. Gaat het nu om pret of verantwoordelijke participatie? Zijn mensen passieve consumenten die de overheid met brood en spelen tevreden kan houden? Of blijven mensen burgers met verantwoordelijkheid die tijdens het spelen zelf een oogje in het zeil houden? Wij adviseren gemeenten om deze weinig zichtbare ontwikkeling te agenderen en ook bij het organiseren van openbare evenementen hier een standpunt in te nemen. Experimenten met de rol van de politie zouden inzicht en mogelijk vertrouwen kunnen geven in het vermogen van de menigte. Niet het optimaliseren van de controle over crowds, maar het vergroten van de verantwoordelijkheid binnen crowds, is dan het doel.

Bron: http://www.ccv-secondant.nl

Informatie

Wilt u een meer weten over onze diensten toegespitst op Crowd control en Eventbeveiliging of wat Holland Security Group voor u kan betekenen? Neem dan contact met ons op.